همانگونه که در مطلب هفته گذشته در مورد اهمیت توجه به ضمانت اجرای مناسب در هنگام تنظیم و امضای قراردادهای تجاری گفتیم، درج کردن تعهدات علیه طرف دیگر در قرارداد، به تنهایی برای کارآمدی قرارداد کافی نیست بلکه باید از اجرایی شدن تعهدات توسط بدهکار با مقرر کردن ضمانت اجراهای کافی در قرارداد (مثل حق فسخ قرارداد و یا حق دریافت جریمه) اطمینان یافت. با این حال درج کردن ضمانت اجرا نیز به تنهایی برای اجرایی شدن حقوق قراردادی طلبکار کافی نیست بلکه ضمانت اجرای درج شده باید به گونه ای در قرارداد تکمیل شود که دسترسی سریع، ساده و ارزان طلبکار به ابزارهای وصول طلب را فراهم کند. آنچه این دسترسی را ممکن می کند، تضامین قراردادی است و آشنایی مدیران و صاحبان کسب و کار با این تضامین بمنظور امضای یک قرارداد کارآمد لازم است. این مطلب توضیح می دهد که برای تنظیم یک قرارداد موثر، باید تضامین حقوقی درستی در قرارداد پیش بینی و دریافت شود.
۱- پیش بینی و دریافت تضمین مناسب در قرارداد تجاری چه اهمیتی دارد
وصول مطالبات قراردادی، از طریق فشار شخصی بر بدهکار(مثل حبس کردن قانونی وی)، به خاطر ملاحظات انسانی و اخلاقی قانون، بسیار دشوار و استثنایی است و وصول این مطالبات باید از محل اموال و تضمین های مالی وی صورت بگیرد به همین دلیل لازم است طلبکار قراردادی، همزمان با پیش بینی تعهدات برای طرف دیگر، اموال و اسنادی تضمینی را نیز در قرارداد پیش بینی و از بدهکار دریافت کند تا با دسترسی به آن ها بتواند مطالبات مالی حاصل از قرارداد را عملا بدست آورد. تضامین قراردادی، ابزارهای حقوقی مشخصی هستند که طلبکار با دسترسی اختصاصی به آنها می تواند طلب قراردادی خود را مستقیما از محل تضامین بدست آورد. درصورت دریافت نشدن تضمین مناسب، اجرای حقوق قراردادی طلبکار تا حد قابل توجهی معطل اراده بدهکار باقی می ماند و ریسک از دست رفتن مطالبات قراردادی بالا می رود.
۲- انواع تضامین از نظر کارآمدی آن ها
از نظر حقوقی تضمین های متعددی وجود دارد که می توان در قرارداد درج و از طرف دیگر دریافت نمود. از جمله وثیقه ملکی، ضمانت نامه بانکی، چک، سفته و اقسام دیگر تضمین ها. با وجود تنوع تضمین ها، همه آنها کارآمدی یکسانی ندارند. بطور کل چند عامل و ملاک، کارآمد بودن یک تضمین از نظر دریافت طلب را تعیین می کند؛۱-تشریفات وصول طلب با استفاده از تضمین،۲-سرعت و زمان وصول طلب با استفاده از تضمین و ۳-هزینه های وصول طلب از تضمین، و ۴- میزان اطمینان بخشی تضمین برای وصول طلب از آن.
۳- تضامین با کارآمدی بالاتر
از میان تضمین های متعدد، برخی از آنها به خوبی می توانند با زمانبری، تشریفات و هزینه های کمتر، ریسک عدم اجرای قرارداد را به نفع طلبکار پوشش دهند. برخی تضامین با کارامدی بالاتر عبارت اند از؛
۳-۱- ضمانت نامه های بانکی
گرچه تهیه ضمانت نامه بانکی از بانک برای بدهکار با هزینه نسبتا بالایی همراه است ولی برای پوشش ریسک عدم اجرای قرارداد، سریع ترین و ساده ترین تضمین است و به محض اینکه بدهکار از اجرای قرارداد خودداری کند، طلبکار (ذینفع ضمانت نامه) می تواند پرداخت وجه ضمانت نامه را از بانک صادر کننده آن بخواهد و بانک مکلف به پرداخت فوری آن به وی است.
۳-۲- اسناد رسمی وثیقه
در اسناد رسمی وثیقه، بدهکار با امضا کردن یک سند در دفاتر اسناد رسمی، مالی را در تامین طلبکار قرار می دهد تا در صورت عدم اجرای قرارداد، طلبکار بتواند با فروش قانونی آن مال، طلب خود را برداشت کند. سند وثیقه تضمین خوبی است ولی بهتر است اموالی که فروش ساده تری دارند و به اصطلاح سهل البیع هستند را به وثیقه بگیرید.
۳-۳- اسناد رسمی ذمه
“سند ذمه ای” سندی است که در دفتر اسناد تنظیم می شود و بدهکار متعهد به پرداخت وجه یا انجام امری به نفع طلبکار می شود. چنانچه بدهکار سند ذمه، از انجام تعهد خودداری کند، صاحب سند(طلبکار) می تواند با معرفی کردن مالی از بدهکار به اداره اجرای ثبت، فروش آن و برداشت وجه فروش بابت طلب خود را بخواهد. در سند ذمه، برخلاف سند وثیقه رسمی، مال خاصی پیشاپیش در وثیقه طلبکار قرار نمی گیرد بلکه طلبکار می تواند بعدا با معرفی و فروش اموالی از بدهکار، طلب قراردادی را وصول کرد. از نظر کارآمدی برای وصول طلب، سند وثیقه بر سند ذمه ترجیح دارد.
۳-۴- چک بانکی
چک بانکی به خصوص با اصلاحات جدیدی که در قانون برای تضمین پرداخت آن ایجاد شده است و محدودیت های بانکی و مالی که برای امضاء کننده آن در صورت برگشت چک ایجاد می کند، در زمره تضامین با کارامدی مناسب محسوب می شود. با این حال با توجه به اینکه نحوه تنظیم متن چک و دریافت آن تاثیرات متفاوتی بر حقوق طلبکار دارد بهتر است در زمان دریافت چک بابت تضمین، از نظرات مشورتی یک وکیل تجاری استفاده کنید.
۴- تضامین با کارآمدی کمتر
در مواردی که طرف شما در قرارداد، دادن تضامین کارآمدتر برای تضمین مطالباتتان را قبول نمی کند، می توانید با آگاهی یافتن از ریسک عدم اجرای قرارداد، تضمین با درجات پایین تری را از وی درخواست کنید. سفته با اینکه بدلایلی مثل هزینه و تشریفات زیاد وصول آن، کارامدی تضامین دیگر مثل چک را ندارد ولی دریافت آن به دلیل داشتن حداقلی از تضمین، مفید خواهد بود بویژه اینکه می توان به استناد به سفته دریافتی، از دادگاه توقیف اموال بدهکار به میزان مبلغ سفته را تا زمان وصول کامل طلب درخواست کرد.
ضامن گرفتن از بدهکار نیز وسیله تضمینی دیگری است. طلبکار می تواند از طرف قرارداد درخواست کند که شخص دیگری اجرای تعهدات تجاری وی را ضمانت کند. طلبکار حق خواهد داشت در صورت عدم اجرای مطالبات قراردادی، طلب خود را هم از بدهکار قراردادی و هم ضامن وی مطالبه کند. ضمانت شخصی در صورتی کارایی کافی را برای وصول طلب شما خواهد داشت که از توانایی و اعتبار مالی ضامن برای پرداخت طلب مطمئن باشید.
۵- ضرورت استفاده از وکیل تجاری در دعواهای مربوط به تضامین قراردادی
ممکن است هر صاحب کسب و کار و یا شرکتی در انعقاد و یا اجرای قرارداد تجاری دچار اختلاف یا نقض قرارداد از طرف دیگر قرارداد بشود. اداره حقوقی چنین اختلافاتی نیازمند استفاده از وکیل تجاری آشنا با جنبه های حقوقی مورد نیاز از جمله قراردادها، اسناد تجاری، امور ثبتی، امور بانکی و سایر تخصص های مرتبط است. بنابراین توصیه می شود در چنین مواردی حتما از وکیل تجاری برای حفظ کامل حقوق و منافع خود استفاده کنید.
