براساس مقررات قانون تجارت، قالب‌های شرکتی گوناگونی برای انجام کسب و کار تجاری پیش‌بینی شده که رایج‌ترین آنها عبارتند از ۱-شرکت سهامی، ۲-شرکت با مسوولیت محدود و ۳-شرکت تضامنی. از نظر حقوقی، انواع شرکت‌ها دارای شباهت‌های زیادی هستند از جمله اینکه همگی شخصیت حقوقی مستقلی دارند که صاحبان سرمایه را از ریسک مسوولیت شخصی بابت تجارت شرکتی مصون می‌دارد. با وجود شباهت‌ها، هرکدام از این شرکت‌ها، برای کارکردهای حقوقی متمایزی طراحی شده‌اند. به‌طور کلی دو شاخص مهم تمایزات بنیادین انواع شرکت‌ها را شکل می‌دهد؛ ۱- رابطه صاحبان سرمایه با یکدیگر در شرکت و ۲- میزان تاثیرگذاری صاحبان سرمایه در مدیریت شرکت.
آشنایی با ویژگی‌های هر نوع از شرکت، به صاحب کسب و کار کمک می‌کند که نوع مناسب شرکت را متناسب با وضعیت و خواسته‌های خود انتخاب کند.
۱-شرکت سهامی
ویژگی‌ها و مزایای آن. شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن از محل آورده صاحبان سرمایه تامین می‌شود و سرمایه آورده شده، تبدیل به برگ سهام می‌شود و به صاحبان سرمایه به عنوان سهامدار تعلق می‌گیرد. مسوولیت سهامداران در قبال تعهدات شرکت سهامی( بعد از انحلال شرکت)، محدود به مبلغ سرمایه‌ای است که هر سهامدار در شرکت آورده است.
شرکت سهامی، از نظر قانونی و حقوقی دارای سیستم راهبری خود بسامان است و تمام امور شرکت بر اساس قواعد قانونی و نیز اساسنامه شرکت که بخش عمده مفاد آن را قانون تعیین می‌کند از طریق ارکان مستقل پیش‌بینی شده در قانون از جمله مجمع عمومی، هیات‌مدیره، مدیرعامل و بازرس ساماندهی می‌شود. تعداد ۳۰۰ ماده قانونی در لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت در مورد شرکت‌های سهامی و وجود سیستم منظم و ارکان مستقل، ساماندهی خودکار شرکت به نسبت سایر شرکت‌ها را موجب شده است.
ویژگی دیگر شرکت سهامی این است که چون سرمایه شرکت، به‌صورت برگه‌های سهم مستقل در می‌آید، فروش این برگ سهم توسط سهامدار آسان‌تر از سایر شرکت‌هاست بنابراین برای سرمایه‌گذارانی که خروج راحت از شرکت برای آنها اولویت دارد شرکت سهامی نوع مناسب‌تری است.
در شرکت سهامی، تمایز بین رکن مالکیت( سهامداران) با رکن مدیریت (هیات مدیره) شناسایی شده است و اصولا سهامداران نمی‌توانند بدون مبنا در کارکردهای اختصاصی هیات‌مدیره مداخله کنند. به همین دلیل چنانچه صاحب سرمایه‌ای بخواهد کنترل کاملی بر مدیریت شرکت داشته باشد، شرکت سهامی مزیتی بر سایر شرکت‌ها برای وی ایجاد نمی‌کند.
۲-شرکت با مسوولیت محدود و ویژگی‌ها و مزایای آن
شرکت با مسوولیت محدود از رایج‌ترین شرکت‌ها در ایران است و مثل شرکت سهامی، سرمایه اولیه این نوع شرکت از محل آورده صاحبان سرمایه(شریک) تامین می‌شود و مسوولیت هر شریک بابت بدهی‌های شرکت نیز تا میزان سرمایه وی در شرکت است.
برخلاف شرکت سهامی که ساختار و قواعد آن عمدتا بر اساس مواد قانونی تعیین می‌شود، شکل و قواعد شرکت با مسوولیت محدود تا حد قابل‌توجهی متاثر اراده مشترک صاحبان سرمایه در شرکتنامه(سند قراردادی بین شرکا) و نیز اساسنامه صورت می‌گیرد به عبارت دیگر، از حیث تاثیر‌پذیری این دو نوع شرکت از دوگانه «قانون » و «توافقات صاحبان سرمایه»، در حالی که شرکت سهامی بیشتر شکل یافته براساس قانون است، شرکت با مسوولیت محدود بیشتر تابع قرارداد شرکا است. به همین دلیل برای کسانی که می‌خواهند شرکتی با ساختار و قواعد مورد نظر خود تاسیس کنند، شرکت با مسوولیت محدود امکان مانور بیشتری به صاحبان سرمایه می‌دهد.
علاوه بر این، در شرکت با مسوولیت محدود، تمایز بین مالکیت (شرکا) و مدیریت شناسایی نشده و استقلال مدیر از شرکا، در مقایسه با شرکت‌های سهامی، کمرنگ‌تر است در نتیجه، چنانچه صاحب کسب و کاری بخواهد بر مدیریت شرکت کنترل بیشتری داشته باشد این شرکت مناسب‌تر از شرکت سهامی است.
از سوی دیگر، برعکس شرکت سهامی، در شرکت با مسوولیت محدود، سرمایه به قطعات مستقل «برگ سهم» تبدیل نمی‌شود بلکه سرمایه به‌صورت سهم الشرکه‌هایی متناسب با میزان آورده شرکا به آنها تعلق می‌گیرد. به دلیل اتصال سهم الشرکه صاحبان سرمایه به یکدیگر، رابطه شراکت بین صاحبان سرمایه همچنان باقی می‌ماند و فروش سهم الشرکه توسط هر صاحب سرمایه، بدون رضایت اکثریت شرکای دیگر ممکن نخواهد بود. به دلیل پررنگ بودن رابطه شخصی شرکا با یکدیگر در شرکت با مسوولیت محدود، تشکیل این گونه شرکت‌ها صرفا در صورت اعتماد زیاد شرکا به یکدیگر و قصد شراکت طولانی‌مدت موجه خواهد بود و برای شراکت‌های کوتاه‌مدت یا شراکت با کسانی که اعتماد کامل به یکدیگر ندارند مناسب نیست.
۳- شرکت تضامنی و ویژگی‌ها و مزایای آن
شرکت تضامنی شرکتی است که در آن مسوولیت شرکا در قبال بدهی‌های شرکت به حداکثر میزان است و در صورتی‌که شرکت نتواند مطالبات طلبکاران خود را پرداخت کند، پس از انحلال شرکت تضامنی، طلبکاران شرکت حق دارند تمام طلب را از هر کدام از شرکا مطالبه کنند. از نظر مسوولیت شرکا در مقابل طلبکاران شرکت، شرکت تضامنی پر ریسک‌ترین نوع شرکت است و مگر در موارد و توجیهات خاص، انتخاب شرکت تضامنی برای کسب و کار شرکتی موجه نیست. البته از نظر قانونی، برای برخی فعالیت‌های خاص مثل صرافی، صدور مجوز فعالیت صرفا با تشکیل شرکت تضامنی ممکن است. همچنین در شرکت تضامنی، خروج شریک از شرکت و فروش، سهم الشرکه نیازمند رضایت همه شرکای دیگر است و نقد کردن سهم الشرکه بدون رضایت سایر شرکا غیرممکن است.
باید در نظر داشت بخشی از ویژگی‌های انواع شرکت‌های یاد شده را می‌توان از طریق اساسنامه‌ای که توسط صاحبان سرمایه و کسب و کار هنگام تشکیل شرکت تنظیم می‌شود، تعدیل یا تقویت کرد و صاحبان سرمایه می‌توانند با تنظیم متناسب مفاد اساسنامه، بخشی از طرح حقوقی خود در مورد میزان تاثیرگذاری بر مدیریت و نیز رابطه شرکا با یکدیگر را تا حدودی شخصی‌سازی کنند لکن با وجود تمایزات اساسی انواع شرکت‌های یاد شده، این متناسب‌سازی صرفا با لحاظ و در چارچوب تمایزات بنیادین آنها ممکن خواهد بود.
