تعیین مالیات بر درآمد عملکرد، فرآیندی قانونی است که بر اساس اطلاعات و اقدامات متقابل مودی و سازمان امور مالیاتی صورت می گیرد. از آنجا که فرایند و مبانی تعیین مالیات بر درآمد عملکرد، تاثیر مستقیمی بر وضع مالیاتی مودی دارد، در سلسله مطالبی، فرآیند و عناصر تعیین مالیات بر درآمد عملکرد را بر اساس قوانین و مقررات توضیح خواهم داد. در بخش نخست این مطالب، مفاهیم و عناصر اساسی در تعیین مالیات بر درآمد عملکرد بیان می شود.
۱- مالیات بر درآمد عملکرد چیست
“مالیات بر درآمد عملکرد” یکی از منابع مالیاتی و مهمترین آن ها در ایران است. مالیات بر درآمد عملکرد، در مورد درآمدی است که افراد مشمول مالیات(مودی) اعم از شخص حقیقی یا حقوقی در طول یک سال مالی در جریان فعالیت حرفه ای خود تحصیل می کنند و مکلف هستند مالیات مربوط به آن را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کنند. مالیات بر درآمد عملکرد، از نظر قانونی متفاوت از سایر منابع مالیاتی درآمدی مثل مالیات بر درآمد حقوق، مالیات بر درآمد اجاره املاک و مالیات بر درآمد اتفاقی است. مودیان مالیات بر درآمد عملکرد، شامل اشخاص حقیقی صاحب مشاغل و همچنین اشخاص حقوقی هستند. با وجود برخی تفاوت ها، این دو گونه مالیاتی(مشاغل و اشخاص حقوقی) مبانی و عناصر مشترکی در مورد تعیین مالیات بر درآمد عملکرد دارند.
۲- فرمول کلی تعیین مالیات بر درآمد عملکرد
تعیین مالیات بر درآمد عملکرد هر مودی، از چهار عامل اصلی بدست می آید؛۱-جمع درآمد سالیانه مودی۲- هزینه های قابل قبول مالیاتی۳-معافیت های قانونی و ۴- نرخ مالیاتی.
در فرایند تعیین مالیات، ۱- ابتدا جمع درآمدهای سالیانه مودی ناشی از فروش کالا و خدمات به اضافه سایر درآمدهای غیرعملیاتی( جمع درآمد مالیاتی) شناسایی می شود و ۲- سپس هزینه های قابل قبول مودی از جمع درآمدهای سالیانه او کسر می شود تا “درآمد مشمول مالیات” بدست آید و ۳- در نهایت، درصد قانونی مشخصی بین ۱۵ تا ۲۵ درصد(نرخ مالیاتی) از درآمد مشمول مالیات، بعنوان مالیات بر درآمد عملکرد مودی تعیین می شود.
۳- جمع درآمدهای مالیاتی مودی
عنصر اول در تعیین مالیات بر درآمد عملکرد، جمع درآمدهای مودی در طول یک سال مالیاتی است. جمع درآمد مالیات پذیر مودی، هم شامل درآمدهای عملیاتی(فروش کالا و یا خدمت در جریان فعالیت مرسوم حرفه ای) و نیز درآمدهای غیرعملیاتی مودی می شود. مثلا چنانچه یک سردفتر اسناد رسمی، علاوه بر درآمد ناشی از خدمات دفترداری، با واگذاری امتیاز قانونی سردفتری خود، عایدی تحصیل کند، این عایدی غیرعملیاتی نیز جزو درآمد مالیاتی محسوب می شود. همچنین برای اینکه یک دریافتی، جزو درآمد مالیاتی قلمداد شود لازم نیست به صورت نقدی باشد و مطالباتی که در نتیجه معاملات نسیه برای مودی بدست می آید نیز جزو درآمد مالیاتی است. به صرف اینکه قرار باشد مبلغ فروش کالا و یا خدمات توسط مودی در سال های بعد دریافت شود مانع از محاسبه آن بعنوان درآمد در همان سال مالی که معامله در آن واقع شده، نخواهد بود.
برخی دریافتی های مودی ماهیتا درآمد مالیاتی نیستند و اداره مالیاتی حق محاسبه آن بعنوان درآمد مالیاتی را ندارد مثل تسهیلات دریافتی مودی درآمد مالیاتی محسوب نمی شود. همچنین چنانچه مودی بابت خسارت وارده به اموال خود، غرامتی از شرکت بیمه و یا مسئول خسارت دریافت کند، این دریافتی نیز درآمد مالیاتی تلقی نمی شود. از سوی دیگر برخی دریافتی های مودی با وجودیکه ماهیتا درآمد هستند ولی از مالیات معاف و یا مشمول نرخ صفر مالیاتی هستند. این گونه درآمدها با وجود برخورداری از معافیت، باید توسط مودی در اظهارنامه مالیاتی درج شوند و گرنه مودی امتیاز معافیت و یا نرخ صفر مالیاتی در مورد این گونه درآمدها را از دست خواهد داد.
۴- هزینه های قابل قبول مالیاتی
عنصر اساسی بعدی، در تعیین مالیات بر عملکرد، “هزینه قابل قبول مالیاتی” است. با کم کردن جمع هزینه های پذیرفته شده مودی از جمع درآمد مالیاتی، درآمد مشمول مالیات برای اعمال نرخ مالیاتی بدست می آید. هزینه های قابل قبول مالیاتی هزینه هایی هستند که مودی آنها را برای کسب درآمدهای خود در طول سال مالیاتی صرف نموده است مثل حقوق پرداختی به کارکنان و یا هزینه خرید مواد اولیه. باید دانست که هر هزینه ای که توسط مودی صرف می شود، بعنوان هزینه قابل کسر از درآمد، قلمداد نمی شود بلکه این هزینه باید شرایط مشخصی را داشته باشد؛ نخست اینکه این هزینه باید به مناسبت و مرتبط با کسب درآمد مالیات پذیر مودی باشد. دوم اینکه هزینه های مودی نباید مربوط به درآمدهای معاف مودی باشد مثلا هزینه های مربوط به درآمد حاصل از سود سپرده بانکی را نمی توان از جمع درآمد کسر کرد زیرا سود سپرده بانکی درآمد معاف از مالیات است. سوم اینکه مودی باید با ارائه مدارک معتبر، بتواند انجام این هزینه ها را اثبات کند.
۵- درآمد مشمول مالیات
“درآمد مشمول مالیات” در واقع با لحاظ کردن معافیت های قانونی مودی و با کسر کردن هزینه های قابل قبول مودی از جمع درآمدهای سالیانه وی بدست می آید. با اعمال کردن نرخ مالیاتی در درآمد مشمول مالیات، مبلغ مالیات مودی مشخص می شود.
۶- نرخ مالیاتی
عنصر نهایی در تعیین مالیات مودی، “نرخ مالیاتی” است. نرخ مالیاتی در واقع درصد قانونی مشخصی است که با اعمال آن در درآمد مشمول مالیات، مالیات نهایی تعیین می شود. در حالیکه نرخ مالیاتی برای مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، بدون توجه به میزان درآمد مشمول مالیات ثابت است، برعکس نرخ مالیاتی درآمد اشخاص حقیقی، با توجه به اصل مالیاتی” توانایی پرداخت”، با افزایش یافتن درآمد مشمول مالیات مودی بیشتر می شود. نرخ مالیاتی درآمد شخص حقوقی، همواره ۲۵ درصد از درآمد مشمول مالیات وی است ولی نرخ مالیاتی درآمد شخص حقیقی، تا پنجاه میلیون تومان درآمد مشمول مالیات آنها، ۱۵ درصد است. این نرخ برای مازاد بر پنجاه میلیون تومان تا صد میلیون تومان درآمد مشمول مالیات، ۲۰ درصد است و برای درآمد مشمول مالیات بیشتر از صد میلیون تومان، ۲۵ درصد است. در مواردی ممکن است این نرخ ها مشمول تخفیف به نفع مودی بشوند. همچنین برای برخی درآمدهای مالیاتی مودی، نرخ مالیاتی صفر درصد است.
در مطلب آینده بیشتر توضیح خواهیم داد که چه درآمدهایی مشمول مالیات هستند و چه درآمدهایی مشمول مالیات نیستند.
