در قوانین و مقررات مالیاتی ایران، مالیات بر درآمد عملکرد بر اساس سوددهی فعالیت های سالیانه مودی تعیین می شود. سوددهی فعالیت های مودی تحت تاثیر درآمدهایی است که در طول سال مالیاتی برای وی حاصل می شود و جمع این درآمدها پس از کسر هزینه ها و با لحاظ معافیت ها، نقش اصلی در تعیین مالیات نهایی مودی دارد. “درآمد مالیاتی” شرایط و مصادیق مشخصی دارد و هر درآمد در شمار مجموع درآمد مالیاتی عملکرد مودی قرار نمی گیرد. در ادامه مطالب پیشین در مورد عناصر و فرایندهای تعیین مالیات بر درآمد عملکرد، در این مطلب توضیح خواهم داد که درآمد مالیاتی چیست و کدام دریافتی های مودی درآمد مالیاتی است و کدامیک درآمد مالیاتی نیست. شناخت دریافتی های درآمدی از دریافتی های غیر درآمدی، حداقل از دو جهت اهمیت دارد؛ اول اینکه عایدی های غیر درآمدی برای محاسبه مالیات لحاظ نمی شوند. دوم اینکه اینکه مودی مکلف نیست عایدی های غیردرآمدی را در اظهارنامه مالیاتی بعنوان درآمد درج کند.
۱- درآمدهای اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی در ایران و خارج از ایران، مشمول مالیات است
درآمدهایی که هر شخص حقیقی و نیز اشخاص حقوقی در طول سال مالیاتی بدست می آورند، جزو درآمد عملکرد سالیانه آنها محاسبه خواهد شود.
اگر یک شخص حقیقی، تابعیت ایران را داشته باشد و در ایران هم مقیم باشد همه درآمدهای تحصیل شده وی چه در ایران و چه در خارج از ایران، مشمول مالیات طبق قانون ایران خواهد بود. ولی اگر وی مقیم خارج از ایران باشد فقط درآمدهایی که در ایران بدست آورده است مشمول مالیات خواهد بود. در نتیجه درآمدهایی که شخص ایرانی مقیم خارج، در خارج از کشور بدست آورده باشد مشمول مالیات طبق قانون ایران نخواهد بود.
در مورد شرکت ایرانی تمام درآمدهایی که شرکت چه در ایران و چه در خارج بدست می آورد، در تعیین مالیات سالیانه شرکت محاسبه خواهد شد.
درآمدهای اشخاص حقوقی غیرشرکتی مثل موسسات غیر تجاری نیز مشمول مالیات هستند حتی درآمدهای حاصل از فعالیت های غیر انتفاعی آنان مگر اینکه درآمد خاصی از آنان بموجب قانون از مالیات معاف شده باشند.
۲- درآمدهایی که به عنوان مالیات بر درآمد عملکرد محسوب نمی شوند
درآمد مالیاتی بطور کلی هرگونه درآمدی است که مودی از کار خود و یا مال خود و یا ترکیبی از این دو و یا به هر علت دیگری بدست می آورد. برخی از این درآمدها، “درآمد عملکرد” نیستند و مالیات آنها در چارچوب قانونی دیگری غیر از مالیات بر درآمد عملکرد، اظهار، محاسبه و مطالبه می شوند. از جمله ۱-درآمد حاصل از اجاره املاک، ۲-درآمد حاصل از واگذاری سرقفلی و حق کسب و پیشه، ۳-درآمد حقوق و ۴-درآمد اتفاقی. این گونه درآمدها، جدا از درآمد عملکرد هستند و در محاسبه مالیات بر درآمد عملکرد سالیانه محاسبه نمی شوند. بنابراین لازم نیست مودی این گونه درآمدها را در اظهارنامه مالیات بر درآمد عملکرد سالیانه خود درج کند.
۳- برخی دریافتی های مودی اساسا درآمد مالیاتی نیستند
مودیان مالیاتی در طول سال دریافتی های گوناگونی بدست می آورند ولی همه آنها ماهیت درآمدی ندارند بلکه “درآمد مالیاتی” مفهوم و شرایط مشخصی دارد. دریافتی هایی مثل تسهیلات دریافتی مودی از بانک ها و موسسات اعتباری، غرامات و خسارات دریافتی مودی از سایرین، وجود امانتی دریافتی توسط مودی، انتقالی های بین حساب های شخصی و تحصیل مال در نتیجه تقسیم اموال بین شرکاء درآمد مالیاتی نیستند و برای تعیین مالیات عملکرد محاسبه نخواهند شد. در مورد اینکه کدام دریافتی مودی، ماهیت درآمدی دارد و کدام یک چنین ماهیتی ندارد مودیان باید دقت و آگاهی کافی را داشته باشند و یا از یک متخصص مالیاتی کمک بگیرند.
۴- درآمدهای معاف از مالیات
برخی دریافتی ها با آنکه ماهیت درآمدی دارند ولی بر اساس حکم قانونی از پرداخت مالیات معاف هستند مثل سود سپرده های مودی( شخص حقیقی) در موسسات اعتباری، سود سهام دریافتی سهامدار از شرکت، وجوه دریافتی ناشی از بیمه های عمر و زندگی، مهریه، جوایز علمی و موارد بسیار دیگر. در بیشتر موارد، درآمدهای معاف از مالیات باید توسط مودی در اظهارنامه اعلام شود در غیر اینصورت مودی از معافیت مالیاتی محروم خواهد شود. برخی درآمدها نیز مشمول نرخ صفر مالیاتی هستند به این معنا که با وجودیکه بعنوان درآمد مشمول مالیات، قابل محاسبه هستند ولی نرخ مالیاتی آنها به جای اینکه ۱۵ تا ۲۵ درصد باشد، صفر است و در عمل منجر به ایجاد مالیات نخواهند شد مثل درآمد مودی حاصل از صادرات غیرنفتی.
۵- درآمدهای غیرعملیاتی مودی هم مشمول مالیات درآمد عملکرد است
نه تنها درآمدهای عملیاتی مودی که در جریان فعالیت عادی حرفه ای وی حاصل می شود مشمول مالیات است بلکه درآمد غیرعملیاتی وی نیز بعنوان درآمد مالیاتی محاسبه خواهد شد. مثلا چنانچه یک شرکت نیروگاهی تولید برق که فعالیت مرسوم آن فقط فروش برق است، با فروش آهن آلات موجود خود، دریافتی داشته باشد، وجوه دریافتی از این فروش نیز برای تعیین درآمد مالیاتی وی محاسبه خواهد شد.
۶- درآمدهای غیرپولی و مطالبات مودی نیز مشمول مالیات بر درآمد عملکرد هستند
ممکن است مودی بابت ارائه کالا یا خدمات، به جای دریافت پول، دریافتی غیرپولی مثل کالا یا خدمتی تحصیل کند. چنین دریافتی هایی هم از نظر مالیاتی درآمد عملکرد قلمداد می شود و معادل آن به عنوان درآمد مالیاتی مودی محاسبه خواهد شد.
همچنین در مواردی که مودی کالا و یا خدمات خود را بطور نسیه واگذار کند و قرار باشد که بعدا قیمت آن را دریافت کند، در همان زمان انجام معامله، درآمد مالیاتی برای وی قابل شناسایی است و تعلق مالیات به آن، معطل وصول طلب نمی ماند.
۷- درآمدهای فعالیت غیرقانونی و نامشروع هم مشمول مالیات هستند
ممکن است شخصی بابت فعالیت غیر قانونی ممنوعه و یا نامشروع درآمدی داشته باشد مثل درآمد حاصل از معاملات ربوی. این گونه اعمال ممنوعه، ضمانت اجراهای حقوقی و یا کیفری دارد ولی ممنوعیت عمل، از نظر مالیاتی تاثیری در مالیات پذیر بودن درآمد حاصله ندارد و اداره مالیاتی می تواند درآمد ناشی از فعالیت ممنوع را به عنوان درآمد مالیاتی شناسایی و مالیات مربوط به آن را مطالبه کند.
در مطلب آینده بطور خاص درآمدهای معاف از مالیات و نیز درآمدهای دارای نرخ صفر مالیاتی با جزییات بیشتری توضیح داده خواهد شد.
