ورشکسته شدن تاجر( شخص حقیقی تاجر و یا شرکت تجاری) وقتی واقع می شود که به دلیل کسری دارایی ها نسبت به بدهی ها، وی قادر به پرداخت بدهی های خود نباشد. در اینصورت به درخواست طلبکار و یا خود تاجر، دادگاه با احراز کردن ناتوانی تاجر در پرداخت بدهی هایش، حکم به ورشکستگی تاجر می دهد و از زمان صدور حکم ورشکستگی، محدودیت هایی بر وضعیت مالی و قانونی وی بار می شود. ورشکسته شدن تاجر، بر بدهی مالیاتی و نحوه وصول آن نیز تاثیر قابل توجهی می گذارد که آگاهی از این تاثیرات می تواند در تصمیم گیری های حقوقی و مالی تاجر و نیز طلبکاران او موثر باشد.
۱-چگونگی وصول بدهی مالیاتی مودی
بدهی های مالیاتی مودی در برابر اداره مالیاتی، این ویژگی را نسبت به سایر بدهی های وی دارد که در مورد بدهی به سایر طلبکاران، آن ها مجبور هستند برای وصول طلب خود از تاجر، به دادگاه متوسل شوند و وصول طلب صرفا پس از رسیدگی و صدور حکم توسط دادگاه ممکن است ولی در مورد بدهی های مالیاتی، با قطعی شدن بدهی، اداره مالیاتی برای وصول مالیات احتیاجی به توسل به دادگاه ندارد بلکه می تواند برای وصول مالیات و جرایم آن( دو و نیم درصد در ماه) راسا با صدور اجراییه مالیاتی، نسبت به فروش اموال مودی و وصول مالیات، جرایم و هزینه ها اقدام کند( ماده ۲۱۰ قانون مالیات های مستقیم).
۲-اولویت اداره مالیاتی بر سایر طلبکاران مودی برای وصول بدهی و امکان ممنوع الخروجی مودی
اداره مالیاتی برای وصول مالیات از طریق فروش اموال مودی، نسبت به سایر طلبکاران مودی حق اولویت دارد یعنی اداره مالیاتی برای وصول مطالبات مالیاتی خود از محل اموال مودی، در مقایسه با سایر طلبکاران وی، در اول صف دریافت طلب و جلوتر از سایر طلبکاران قرار دارد و وجوه ناشی از فروش اموال مودی، ابتدا به مصرف پرداخت بدهی مالیاتی می رسد و اگر چیز از اموال مودی باقی بماند سایر طلبکاران می توانند از طریق دادگاه، برای دریافت طلب خود از محل فروش باقیمانده اموال اقدام کنند.
بعلاوه، اداره مالیاتی می تواند برای تسهیل وصول طلب مالیاتی خود، مودی را تا زمان وصول مالیات، ممنوع الخروج کند.
۳-اثر ورشکسته شدن تاجر بر وضعیت مالی و حقوقی وی
وقتی حکم ورشکستگی تاجر(شخص حقیقی تاجر و شرکت تجاری) توسط دادگاه صادر شود، اولا تاجر دیگر حق معامله راجع به امور مالی خود را نخواهد داشت بلکه مدیر تصفیه تعیین شده توسط دادگاه، امور تجاری و مالی تاجر ورشکسته را بر عهده می گیرد. دوم اینکه، مدیر تصفیه، بمنظور تصفیه بدهی های تاجر ورشکسته، اموال و دارایی های را می فروشد و مطالبات وی را وصول می کند و در نهایت با عایدی های حاصل شده از فروش اموال و وصول مطالبات تاجر، بدهی های وی را پرداخت و تصفیه می کند. در واقع، با ورشکسته شدن تاجر، سیستم اداره اموال، پرداخت بدهی ها و تصفیه امور مالی وی، تابع نظام قانونی و حقوقی متفاوتی می شود که در آن نظام، خود تاجر دیگر اختیاری برای اداره امور مالی خود ندارد و تمام طلبکاران، از جمله اداره مالیاتی، دارای موقعیت برابر و بدون اولویت برای وصول طلب خود از تاجر ورشکسته هستند.
۴- اثر ورشکسته شدن مودی بر اجراییه مالیاتی
اگرچه در شرایط عادی، اداره مالیاتی می تواند برای وصول مالیات قطعی از مودی، راسا با صدور اجراییه مالیاتی و فروش اموال وی، مالیات، جریمه و هزینه ها را وصول کند با این حال وقتی که مودی ورشکست شود، تمام اموال و پرداخت بدهی های تاجر ورشکسته از جمله بدهی مالیاتی، تابع نظام ورشکستگی و تحت اداره مدیر تصفیه قرار می گیرد و اداره مالیاتی دیگر حقی برای توقیف و فروش اموال تاجر برای وصول مالیات نخواهد داشت بلکه باید مثل سایر طلبکاران تاجر ورشکسته، طلب مالیاتی خود را از طریق مدیر تصفیه ورشکسته که توسط دادگاه تعیین شده است، مطالبه و دریافت کند.
۵-اثر ورشکسته شدن مودی بر حق اولویت اداره مالیاتی در وصول طلب مالیاتی
براساس ماده ۱۶۰ قانون مالیات های مستقیم، اداره امور مالیاتی برای وصول مالیات از اموال مودی، بر سایر طلبکاران مودی، به جز کارگران و کارکنان وی، اولویت دارد با این حال این اولویت تا وقتی است که مودی ورشکسته نشده باشد زیرا به محض اینکه ورشکستگی مودی توسط دادگاه اعلام شود، اموال و امور مالی وی تابع قوانین ورشکستگی می شود و در این قوانین اصل برابری و عدم تبعیض بین طلبکاران حاکم است و اداره مالیاتی باید مثل سایر طلبکاران مودی ورشکسته برای دریافت طلب خود در صف طلبکاران قرار گیرد. مدیر تصفیه مودی ورشکسته نیز حق ندارد، به جز در موارد مشخص قانونی، یک طلبکار خاص مثل اداره مالیاتی را برای پرداخت طلب آنها بر سایر طلبکاران در اولویت قرار دهد. در نتیجه، در مواردی که از تاجری طلبکار هستید و می دانید به دلیل حجم بدهی مالیاتی، بیشتر اموال وی به مصرف پرداخت بدهی مالیاتی او خواهد رسید و برای سایر طلبکاران چیزی باقی نمی ماند بهتر است که با درخواست از دادگاه برای صدور حکم ورشکستگی وی، خود را در موقعیتی برابر برای وصول طلب خود قرار دهید.
از بین رفتن حق اولویت اداره مالیاتی برای وصول مالیات از مودی ورشکسته به این دلیل است که نظام ورشکستگی پیش بینی شده قانون تجارت، با هدف رعایت نظم اقتصادی و نیز اصل برابری طلبکاران ورشکسته، مهمتر و بالاتر از سایر نظام های قانونی وصول طلب است.
۶-اثر ورشکستگی بر ممنوع الخروجی مودی
بر اساس ماده ۲۰۲ قانون مالیات های مستقیم، سازمان امور مالیاتی، از خروج مودیانی که بدهی مالیاتی قطعی آنها از مبلغ مشخصی بیشتر شود، تا زمان وصول بدهی مالیاتی، جلوگیری می کند ولی در مواردیکه مودی براساس حکم دادگاه ورشکسته شود، اداره امور مالی و اموال تاجر، تابع نظام قانونی ورشکستگی و در اختیار مدیر تصفیه قرار می گیرد و مقررات خاص مربوط به ممنوع الخروج کردن مودی منتفی می شود. مودی با ارائه حکم ورشکستگی خود به اداره مالیاتی و در صورت نبود علت دیگری برای ممنوع الخروجی، می تواند درخواست رفع شدن ممنوع الخروجی خود را بدهد.
