نکات مهم در مورد ورشکستگی برای صاحبان کسب و کار و شرکت های تجاری

۱- اهمیت موضوع ورشکستگی برای صاحبان کسب و کار

۱-۱- این مطلب برای چه کسانی مفید است

این مطلب حقوقی برای تمامی اشخاص صاحب کسب و کار، تاجر، شرکت تجاری، مدیران شرکت تجاری، طلبکاران تاجر و وکیل تجاری ( وکیل تجاری کیست و استفاده از وکیل تجاری چه مزایایی برای صاحبان کسب و کار و شرکت های تجاری دارد) مهم و مفید است.

۱-۲- اهمیت آگاهی از موضوعات ورشکستگی برای صاحبان کسب و کار

ریسک ورشکستگی، همیشه و برای هر کسب و کاری حتی کسب و کارهای بزرگ و ریشه دار مطرح است.

فعالیت صاحبان کسب و کار و شرکت ها، با تراز دارایی و توانایی پرداخت بدهی ها ممکن است، لذا در مواردی که به هر علتی این تراز از بین برود به نحوی که صاحب کسب و کار نتواند بدهی های خود به طلبکاران را پرداخت کند، وضعیت حقوقی وی از حیث آزادی فعالیت تجاری و نیز اداره اموال دچار محدودیت های قانونی می شود و مواجه با تکالیف و نیز امکانات و حقوق قانونی مشخصی می گردد.

با ورشکسته شدن تاجر، تاجر و نیز طلبکاران وی ، در وضعیت قانونی خاصی قرار می گیرند. بنابراین آگاهی نسبی از مطالب حقوقی مربوط به ورشکستگی برای هر صاحب کسب و کاری لازم است تا بتواند در احتمال ورشکسته شدن خود و یا بدهکارانش، تجارت خود را به بهترین نحو حقوقی و در جهت حفظ حقوق و منافع خود اداره کند.

۲- ورشکستگی چیست

۲-۱- تعریف قانونی ورشکستگی

براساس ماده ۴۱۲ قانون تجارت ، ورشکستگی تاجر یا شرکت تجارتی در نتیجه ناتوانی از پرداخت وجوهی که بر عهده وی است حاصل می شود.

به عبارت دیگر وقتی که تاجر نتواند به هر دلیلی، از جمله کسر دارایی وی یا عدم دسترسی به اموال و وجوه خود، مطالبات طلبکاران را پرداخت کند، در این صورت از نظر قانونی، وی ممکن است بر اساس رای دادگاه، به عنوان ورشکسته اعلام شود.

۲-۲- عواقب قانونی ورشکستگی در فعالیت تجاری

بر حسب اینکه هر تاجری از نظر قانونی اجازه فعالیت تجاری را پیدا می کند و حق دارد از منافع و سود تجارت خود بهره ببرد، دارای مسئولیت هایی نیز است که از نظر قانونی مهم هستند. یکی از مهمترین مسئولیت ها، مسئولیت در برابر طلبکاران برای پرداخت بدون تبعیض مطالبات یک یک آنها است.

به همین جهت، در مواردی که توسط دادگاه کشف شود که وضع مالی تاجر به مشکل برخورد کرده و توان پرداخت بدهی های خود را ندارد، دادگاه با صدور حکم ورشکستگی، اجازه فعالیت تجاری و اداره اموال خود را از تاجر تا زمان تعیین تکلیف نهایی بدهی ها سلب می کند و از آن پس فعالیت مالی و تجاری وی تحت قواعد و نظام خاصی به نام ورشکستگی قرار می گیرد.

۳- چه نوع مشاغلی از نظر حقوقی ممکن است ورشکسته شوند

۳-۱- اشخاص غیر تاجر ورشکسته نمی شوند

لازم است بدانید ورشکسته شدن از نظر قانونی صرفاً برای تاجر به معنای قانونی آن صدق می کند، یعنی کسی که شغل معمولی وی انجام “فعالیت تجاری” به معنای قانونی است، مثل شاغلین به خرید و فروش، فعالیت حمل و نقل تجاری، واسطه گری های تجاری و مالی، فعالیت کارخانه داری ( راهنمای مالیاتی برای کارخانه‌داران و واحد‌های تولیدی)، صرافی و بانکها، دارندگان کارت بازرگانی (همه نکات حقوقی در مورد کارت بازرگانی و آثار و مسئولیت های دارنده آن)، فعالیت واردات و صادارت و یا فعالیت پیمانکاری.

در مورد شرکت های تجاری نیز چون همه شرکت ها از قانونی تاجر تلقی می شوند، صدور حکم ورشکستگی ممکن است برای هر شرکت تجاری که نتواند بدهی خود را پرداخت کند صادر شود.

بنابراین برخی مشاغل با وجود انتفاعی بودن، چون موضوع آنها عملیات تجاری به معنای قانونی نیستند تجارت و تاجر محسوب نمی شود و ورشکستگی در مورد آنها صدق نمی کند، از قبیل مشاغل پزشکی، وکالت، کارشناسی دادگستری و بیمارستان های غیر شرکتی ( همه آنچه صاحبان بیمارستان ها و یا کلینیک های تخصصی باید راجع به وضعیت مالیاتی خود بدانند).

بنابراین ورشکستکی شامل هر نوع کسب و کار نمی شود، بلکه صرفاً شامل کسب و کارهایی می شود که از نظر قانونی تجارت تلقی می شوند.

۳-۲- ورشکسته شدن هم برای شرکت تجاری مطرح است و هم برای تجارت شخصی

همان گونه که گفته شده است اشتغال به تجارت، هم به صورت شخصی و بدون تاسیس شرکت ممکن است و هم در قالب تشکیل یک شرکت تجاری ( انجام کسب و کار با تاسیس شرکت بهتر است یا بدون تاسیس شرکت).

ورشکست شدن هم برای شرکت تجاری مطرح است و هم برای تاجر بدون تشکیل شرکت.

۴- فرایند و مراحل قانونی ورشکسته شدن تاجر

ورشکسته شدن تاجر به معنای تشخیص ناتوانی تاجر در پرداخت بدهی های خود و ممنوع شدن وی از اداره اموال خود فرایندی قضایی و دارای مراحلی است.

۴-۱- مرحله اول؛ درخواست تاجر و یا طلبکار وی از دادگاه برای اعلام ورشکستگی تاجر

چنانچه تاجر از پرداخت بدهی خود، با توجه به میزان دارایی خود، ناتوان گردید به نحوی که طلبکار نتواند طلب خود را از دارایی تاجر وصول کند، تاجر باید ظرف سه روز از ناتوانی از پرداخت بدهی، ورشکستگی خود را، با دادن صورت حساب دارایی و کلیه دفاتر تجاری، به دادگاه اعلام کند.

در مورد شرکت های تجاری، دارندگان امضای مجاز شرکت ( مطالب حقوقی در مورد دارندگان امضای مجاز در شرکت) تکلیف دارند مراتب ناتوانی شرکت در پرداخت بدهی شرکت تحت مدیریت خود را به دادگاه اعلام کنند.

همچنین هر طلبکار تاجر نیز حق دارد در صورتی که عدم دریافت طلبش از تاجر به دلیل ناتوانی تاجر در پرداخت بدهی هایش باشد، از دادگاه صدور حکم ورشکستگی وی را بخواهد.

۴-۲- مرحله دوم؛ رسیدگی دادگاه به وضعیت دارایی و بدهی تاجر

پس از تقدیم دادخواست ورشکستگی به دادگاه و تشکیل جلسه رسیدگی با حضور طرفین ( طلبکار و تاجر)، چنانچه دادگاه درخواست اعلام ورشکستگی را قانونی تشخیص دهد، موضوع را برای بررسی توانایی یا عدم توانایی تاجر در پرداخت بدهی ها و میزان دارایی و بدهی های وی، به کارشناس ارجاع می دهد.

کارشناس نیز با بررسی دفاتر قانونی، صورت دارایی، ترازنامه، حساب سود و زیان و سایر اسناد مربوط ( با یازده سند حقوقی مهم در شرکت ها آشنا شوید)، نظریه خود مبنی بر توانایی یا عدم توانایی تاجر در پرداخت بدهی ها را اعلام می کند.

۴-۳- مرحله سوم؛ صدور رای توسط دادگاه در مورد ورشکستگی یا عدم ورشکستگی تاجر

دادگاه با ملاحظه اسناد و مدارک موجود از جمله نظر کارشناس در نهایت رای خود بر ورشکستگی یا عدم ورشکستگی تاجر را اعلام می کند.

رای صادر شده دادگاه اگر به نفع هر کدام از طرفین نباشد، وی می تواند نسبت به آن اعتراض کند که در این صورت موضوع در دادگاه تجدیدنظر رسیدگی و تصمیم گیری نهایی می شود.

۴-۴– مرحله چهارم؛ ممنوع شدن تاجر از تصرف در اموال خود و تعیین مدیر تصفیه

چنانچه دادگاه حکم به ورشکستگی تاجر بدهد، تاجر دیگر اجازه تجارت و اداره اموال خود را نخواهد داشت بلکه دادگاه شخصی را به عنوان مدیر تصفیه برای ۱-اداره اموال تاجر و ۲-شناسایی طلبکاران و بدهکاران تاجر و ۳- وصول کردن مطالبات تاجر و ۴- فروش اموال تاجر و ۵-پرداخت بدهی های تاجر و در نهایت ۶- ختم امر تصفیه منصوب می کند.

۴-۵- مرحله پنجم؛ شروع کار مدیر تصفیه

همانگونه که گفته شده با نصب مدیر تصفیه برای تاجر، تاجر دیگر اجازه ای برای تصرف در اموال و تجارت خود ندارد بلکه تمام امور مربوط به شناسایی طلبکاران و بدهکاران، وصول مطالبات تاجر، فروش اموال تاجر و پرداخت بدهی های وی توسط مدیر تصفیه انجام می شود.

۴-۶- مرحله ششم؛ پایان تصفیه امور تاجر

با پرداخت بدهی طلبکاران و یا تصفیه دارایی تاجر، عملیات تصفیه امور تاجر نیز پایان می یابد و چنانچه تمام بدهی های تاجر ورشکسته پرداخت شود، عنوان ورشکسته از تاجر برداشته می شود و وی می تواند به فعالیت عادی تجاری برگردد.

۵- بعد از ورشکستگی چه اتفاقی برای وضعیت حقوقی تاجر ورشکسته و طلبکاران وی می افتد

۵-۱- سلب اجازه اداره اموال تاجر از وی

همانگونه که گفته شد مهمترین اثر صدور حکم ورشکستگی تاجر، منع شدن وی از دخالت در اموال و امور مالی خود از تاریخ صدور حکم ورشکستگی و در نتیجه به دست گرفتن اداره امور تاجر توسط مدیر تصفیه است.

در واقع وی شخصاً حق هیچگونه معامله، عمل مالی، پرداخت دین، صدور سند تجاری، طرح دعوای با آثار مالی و یا پاسخگویی به دعوای طرح شده علیه تاجر و سایر اعمال با آثار مالی را ندارد بلکه تمام این امور از طریق مدیر تصفیه منصوب دادگاه انجام می شود.

هر عمل مالی تاجر که برخلاف این ممنوعیت انجام شود، باطل و بی اعتبار است.

۵-۲- حال شدن بدهی های مدت دار تاجر

 با صدور حکم ورشکستگی، بدهی های مدت دار تاجر ورشکسته، حال می شود.

۵-۳- عدم تعلق جریمه دیرکرد به بدهی های تاجر

با صدور حکم ورشکستگی تاجر، دیگر به بدهی های وی جریمه یا خسارت تاخیر تادیه تعلق نمی گیرد.

۵-۴- تصفیه امور مالی تاجر ورشکسته توسط مدیر تصفیه

با صدور حکم ورشکستگی و تعیین مدیر تصفیه، عملیات تصفیه شروع می شود و ۱- صورت اموال و وجوه تاجر تهیه می شود و ۲-مطالبات تاجر وصول می شود و ۳-اموال تاجر بمنظور پرداخت دیون فروخته می شود و ۴- فهرست طلبکاران و میزان مطالبات آنها شناسایی و تایید می شود و ۵ – مطالبات طلبکاران برحسب ترتیب اولویت قانونی از محل وجوه و مطالبات و فروش اموال تاجر ورشکسته پرداخت می شود.

۵-۵- اثر ورشکستگی شرکت بر امور شعب و شرکت های فرعی آن

 در صورت ورشکستگی شرکت، شعبات شرکت نیز مشمول فرایند ورشکستگی قرار می گیرند.

ولی ورشکستگی شرکت لزوماً باعث ورشکستگی شرکت فرعی و یا شرکت مادر آن نمی شود.

۵-۶- اثر ورشکستگی یک شریک بر وضعیت شریک دیگر

 در تجارت و کسب و کار های مشارکتی ( مالیات کسب و کارهای مشارکتی)، از نظر حقوقی ورشکستگی یکی از شرکاء باعث ورشکسته شدن سایر شرکاء نیست ولی سهم الشرکه شریک ورشکسته در فرایند تصفیه ورشکسته قرار می گیرد.

۵-۷- ممنوعیت شرکت ورشکسته در انجام عملیات جدید

در صورت ورشکستگی شرکت تجاری، شرکت ورشکسته نمی تواند عملیات و تجارت جدیدی انجام دهد، بلکه صرفاً می تواند اعمالی انجام دهد که در مسیر انحلال و تصفیه امور شرکت لازم باشد.

۶- پرداخت مطالبات کدام دسته از طلبکاران تاجر ورشکسته اولویت دارد

بعد از اعلام ورشکستگی تاجر یا شرکت تجاری و شروع عملیات تصفیه، مطالبات طلبکاران تاجر با فروش اموال و وجوه تاجر پرداخت می شود، ولی همه طلبکاران در دریافت طلب شان اولویت یکسانی ندارند، بلکه طلبکارانی که برای مطالبات شان وثیقه ای از تاجر دارند، نسبت به مالی که در وثیقه آنها است حق انحصاری دارند ( برای تضمین وصول مطالبات، کدام تضمین و سند حقوقی بهتر است؟).

سایر طلبکاران تاجر ورشکسته، تا قبل از وصول طلب طلبکار با وثیقه، حقی نسبت به مال مورد وثیقه ندارند.

با پرداخت مطالبات طلبکاران صاحب وثیقه از مال مورد وثیقه، مجموع وجوه حاصل از فروش اموال تاجر ورشکسته، به نسبت طلب طلبکاران تاجر بین آنها تقسیم می شود.

۷- تخلفات و جرایم مربوط به ورشکستگی

ورشکسته شدن تاجر عارضه حقوقی است و جرم نیست ولی برخی اعمال غیر قانونی که ممکن است توسط تاجر قبل از اعلام ورشکستگی وی انجام شود که از نظر قانونی جرم و مستوجب مجازات است.

۷-۱- ورشکستگی به تقصیر

در صورتی که تاجر در دوره تجارت خود ؛ ۱- مخارج شخصی فوق العاده ای نسبت به درآمد خود کرده باشد و یا ۲- سرمایه خود را خرج معاملات موهوم کرده باشد و یا ۳-برای به تاخیر انداختن ورشکستگی خود معامله زیانباری کرده باشد یا ۴-پس از ناتوان شدن در پرداخت مطالبات، بین طلبکاران برای پرداخت مطالبات آنها تبعیض گذاشته باشد، از نظر قانونی، وی ورشکسته به تقصیر و مستوجب مجازات قانونی است.

۷-۲- ورشکستگی به تقلب

چنانچه تاجر ورشکسته؛ ۱-دفاتر قانونی خود را مفقود کند و یا ۲-قسمتی از دارایی خود را مخفی کند و یا به طور صوری از بین ببرد و یا ۳- با اسناد تقلبی خود را بدهکار قلمداد کند در این صورت وی از نظر قانونی ورشکسته به تقلب خواهد بود و مستوجب مجازات سنگین تری نسبت به ورشکسته به تقلب تقصیر است.

۸- آیا درخواست اعلام ورشکستگی تاجر از نظر حقوقی به مصلحت است

در بیشتر مواردی که ورشکستگی تاجر توسط دادگاه اعلام می شود، رای دادگاه بر اساس درخواست خود تاجر و یا طلبکاران انجام می شود.

برای بسیاری افراد از قبیل وکیل تجاری و یا خود تاجر و یا طلبکاران وی همیشه این مساله کاربردی مطرح است که آیا تقاضای اعلام ورشکستگی تاجر بدهکار به مصلحت متقاضی است یا نه.

ما برحسب اینکه این مساله از نقطه نظر تاجر بدهکار و یا طلبکار وی مطرح شود به این مساله پاسخ حقوقی می دهیم.

۸-۱- مزایا و معایب ورشکسته شدن تاجر از نقطه نظر تاجر بدهکار

با توجه به اینکه با اعلام ورشکستگی تاجر، اختیار وی در اداره امور مالی خود سلب می شود، بسیاری تجار از درخواست اعلام ورشکستگی خود به دادگاه پرهیز دارند.

با این حال باید توجه داشت با صدور حکم ورشکستگی، برخی محدودیت های ناشی از بدهکاری مثل احتمال بازداشت تاجر به دلیل مدیون بودن بر طرف می شود. همچنین با صدور حکم ورشکستگی تاجر، به بدهی های و تعهدات تاجر، دیگر خسارت تاخیر تادیه تعلق نمی گیرد.

همچنین اعلام ورشکستگی تاجر، از نظر بدهی قطعی مالیاتی نیز برخی مزایا برای تاجر در مقابل تضییقات ناشی از مالیات ایجاد می کند.

با توجه به معایب و مزایای اعلام ورشکستگی برای تاجر، توصیه می شود در موارد تصمیم گیری در مورد درخواست ورشکستگی، از وکیل تجاری و وکیل مالیاتی خود برای دریافت راهنمایی های عملی و قانونی بر اساس شرایط خاص خود و آثار حقوقی مقررات ورشکستگی کمک بگیرید.

۸-۲- مزایا و معایب ورشکسته شدن تاجر بدهکار از نقطه نظر طلبکار تاجر

در مواردی که شما از تاجر طلبکار هستید و از وصول طلب خود از وی عاجز مانده اید اگر دارای تضامین حقوقی خوبی از وی هستنید مثل ضمانت نامه بانکی یا وثیقه و یا اسناد تجاری معتبر و قابل وصول ( برای تضمین وصول مطالبات، کدام تضمین و سند حقوقی بهتر است؟) بهتر است به جای درگیر کردن خود در فرایند زمانبر و پیچیده دعوای ورشکستگی، طلب خود را با استفاده از این تضامین وصول کنید، ولی در مواردی که فاقد تضمین عینی کافی از تاجر هستید و یا تاجر در پرداخت مطالبات طلبکاران، تبعیض به ضرر شما اعمال می کند و یا اموال، دفاتر و اسناد و اطلاعات مالی خود را ارائه نمی دهد چاره ای بهتر از درخواست ورشکستگی وجود ندارد.

در مورد تصمیم طلبکار در مورد تقدیم دادخواست ورشکستگی تاجر بدهکار توصیه می شود قبل از هر تصمیمی در این مورد از راهنمایی یک وکیل تجاری ( وکیل تجاری کیست و استفاده از وکیل تجاری چه مزایایی برای صاحبان کسب و کار و شرکت های تجاری دارد) و مالی مجرب و مطلع از امور مالی و تجاری استفاده کنید.

۹- وضعیت مالیاتی تاجر ورشکسته

در مواردی که که تاجر بدهکار، تکالیف و بدهی مالیات نیز داشته باشد با صدور حکم ورشکستگی وی؛

اولاً انجام تکالیف مالیاتی (تکالیف مالیاتی صاحبان کسب و کار و شرکت ها در مورد مالیات بر درآمد) و اعمال حقوق مالیاتی تاجر ورشکسته بر عهده مدیر تصفیه وی قرار می گیرد.

ثانیاً اداره مالیاتی دیگر نمی تواند طلب مالیاتی خود از تاجر ورشکسته را، از طریق اجرای مالیاتی از محل اموال تاجر ورشکسته وصول کند.

ثالثاً اداره مالیاتی برای وصول طلب مالیاتی خود و جرایم آن، اولویتی بر سایر طلبکاران تاجر ورشکسته ندارد و اداره مالیاتی نیز باید برای دریافت مالیات خود در صف طلبکاران تاجر قرار گیرد.

رابعاً با صدور حکم ورشکستگی تاجر، اداره مالیاتی دیگر نمی تواند بابت بدهی مالیاتی، وی را ممنوع الخروج کند.

۱۰- ضرورت استفاده از وکیل تجاری در مورد پرونده های مرتبط با ورشکستگی

با توجه تاثیر بسیار زیاد ورشکستگی بر امور مالی تاجر و نیز طلبکاران وی و پیچیدگی قوانین مربوط به وصول طلب از تاجر ورشکسته لازم است در تمام پرونده های مربوط به ورشکستگی اعم از دادخواست و دعوی ورشکستگی، تصفیه امور ورشکستگی و وصول مطالبات حتماً از وکیل تجاری ( وکیل تجاری کیست و استفاده از وکیل تجاری چه مزایایی برای صاحبان کسب و کار و شرکت های تجاری دارد) و مالی آگاه و مجرب در امور ورشکستگی استفاده کنید.